Naučno istraživanje otkriva kako vojvođansko pčelarstvo čuva kulturu, identitet i ekologiju
Sremski Karlovci, novembar 2025. — Pčele nisu samo mali inženjeri prirode, već i tihi čuvari živog nasleđa Srbije. Novoobjavljena studija pod nazivom „Medeno nasleđe: Tradicije i običaji srpskog pčelarstva u Vojvodini“ otkriva da je srpsko pčelarstvo više od poljoprivredne aktivnosti – to je vekovna kulturna praksa, duboko ukorenjena u porodičnim tradicijama i isprepletena sa identitetom nacije.
Studija, čiji su autori prof. dr Aleksandra Penjišević, prof. dr Branislav Sančanin i prof. dr Evelina Paraškevova Velikova, istražuje presek ekologije, kulture i obrazovanja u svetu pčelarstva. Sprovedeno na uzorku od 114 pčelara širom Vojvodine, istraživanje ističe kako nasleđene tehnike i porodične prakse nastavljaju da napreduju, čak i usred modernih tehnoloških promena.
Tradicija u svakoj košnici
Prema nalazima, 97% vojvođanskih pčelara primenjuje metode nasleđene od starijih generacija, pokazujući živi kontinuitet znanja i veština. Pčelarstvo, tvrde autori, jedinstven je spoj ekološke svesti, tradicionalne mudrosti i zanatstva, „živa tradicija koja se aktivno prenosi kroz generacije“.
Ova tradicija nije samo simbolična. Ona igra ključnu ulogu u očuvanju biodiverziteta, održavanju ekološke ravnoteže i zaštiti seoskog kulturnog identiteta. Studija takođe otkriva da se skoro 45% pčelara bavi pčelarstvom prvenstveno radi očuvanja porodičnog nasleđa, dok dodatnih 51% kombinuje tu motivaciju sa ljubavlju prema samom medu.
Stari pčelari, novi izazovi
Međutim, istraživanje upozorava na izazove koji su pred nama. Većina aktivnih pčelara su muškarci stariji od 60 godina, što pokreće zabrinutost zbog generacijske održivosti zanata. Autori naglašavaju hitnu potrebu da se privuku mladi ljudi i žene u pčelarstvo, napominjući da su „kontinuirano obrazovanje, mentorstvo i državna podrška“ neophodni za obnovu.
Kako prof. dr Sančanin objašnjava, „Nasleđene tehnike nisu rutinske radnje – to su žive tradicije. Njihov opstanak zavisi od obrazovanja i svesti zajednice.“ Autori pozivaju na inkluzivnije programe, podsticaje i obuku kako bi se osigurala dugovečnost ovog krhkog nasleđa.
Kulturne i duhovne dimenzije
Rad se bavi bogatim folklorom koji okružuje pčele – od rituala „pevanja pčelama“ do drevnog verovanja da pčele moraju biti obaveštene o važnim porodičnim događajima kao što su rođenja ili smrti. Ovi običaji, sačuvani u delovima Srbije i Kosova, čine deo UNESKO-vog koncepta nematerijalnog kulturnog nasleđa.
Srbija već ima nekoliko tradicija upisanih na UNESKO-vu Reprezentativnu listu – od „Slave“ do „Naivnog slikarstva Kovačice“. Istraživači predlažu da i tradicionalno pčelarstvo zaslužuje priznanje kao „element nacionalnog nasleđa“, s obzirom na njegov trajni društveni, ekološki i simbolički značaj.
Obrazovanje i oživljavanje znanja
Studija se takođe osvrće na izuzetnu istoriju pčelarskog obrazovanja u Srbiji. Još 1878. godine, studenti Karlovačke bogoslovije su studirali pčelarstvo pored teologije, vodeći profesori poput Jovana Živanovića, pionira modernog srpskog pčelarstva. Njegov rad je inspirisao generacije sveštenika-pčelara koji su širili znanje i moderne tehnike širom regiona.
Pčele u medijima i nacionalno sećanje
Pčelarstvo je dugo zauzimalo posebno mesto u srpskom kulturnom životu. Prvi ilustrovani pčelarski časopis, *Pčela*, objavljen je u Beogradu 1883. godine, a zatim *Srpski pčelar* u Sremskim Karlovcima 1896. godine. Ovi periodični časopisi povezivali su nauku, tradiciju i veru, simbolično trojstvo koje i danas definiše kulturnu ulogu pčela u Srbiji.
Kako se u radu navodi, „Pčele se drže blizu domova ljudi, odražavajući duboku naklonost i poštovanje. Pčelari ih vide kao učitelje i pratioce — simbole vrline, mudrosti i štedljivosti.“
Savremeni značaj: Više od meda
Iako studija slavi kulturni kontinuitet, ona takođe naglašava ekonomski potencijal održivog pčelarstva. Sa preko 165.000 košnica u Vojvodini, region trenutno koristi samo oko 30% svog svog proizvodnog potencijala. Jačanje malog, etičkog pčelarstva moglo bi poboljšati i ruralne izvore prihoda i otpornost životne sredine.
Autori takođe ističu širu ekološku poruku: pčele su prirodni indikatori zdravlja životne sredine. Njihov pad – zbog pesticida, zagađenja i klimatskih promena – odražava sopstveni ekološki disbalans čovečanstva. Zaštita pčela, dakle, znači zaštitu same planete.
Poziv za očuvanje živog nasleđa
„Medeno nasleđe“ završava se jasnom porukom – tradicija se mora razvijati da bi opstala. Kombinovanjem stare mudrosti sa modernom naukom i obrazovanjem, Srbija može osigurati da njeno pčelarsko nasleđe ostane živo za generacije koje dolaze.
Ovo istraživanje, objavljeno u Zborniku radova Međunarodne konferencije „Turizam i kulturno nasleđe: tradicija, inovacije i globalni izazovi“ (2025), služi i kao akademski doprinos i kao iskren apel kreatorima politike, edukatorima i kulturnim institucijama da priznaju pčelarstvo ne samo kao profesiju, već i kao stub nacionalnog identiteta i održivosti. Istraživanje je podržao Pokrajinski sekretarijat za kulturu, javno informisanje i odnose s verskim zajednicama.